СТРЕСС БА ХАВДАР

“Та хавдартай болжээ” гэсэн мэдээг сонсоод өвчтөн болон түүний ар гэрийнхэн сөрөг стресст өртөх нь мэдээжийн хэрэг. АНУ-ын Хавдрын үндэсний цогц сүлжээ байгууллага нь “Сөрөг стрессийн менежмент” удирдамжиндаа “Өвчтөн хавдрын үед илэрч байгаа шинж тэмдгүүд болон хавдрын эсрэг эмчилгээг үр дүнтэй даван туулахын тулд сэтгэлзүйн (танин мэдэхүй, төрх үйл, сэтгэл хөдлөл), нийгмийн, бие махбодийн олон таагүй нөхцөл байдлуудтай нүүр тулна” гэж үздэг.

Стресс нь олон хүчин зүйлийн нөлөөгөөр тухайн хүнд олон янзаар илэрч болно.

  • Бие махбодийн таагүй байдал – хавдраас шалтгаалсан олон зовиур үүснэ.
  • Бие махбодийн таагүй байдал – хавдрын эмчилгээнээс (хими эмчилгээ, цөмийн эмчилгээ, үүдэл эс шилжүүлэн суулгах эмчилгээ) шалтгаалан шинээр зовиур нэмэгддэг.
  • Шинжилгээ ба эмчилгээнүүд – шинжилгээний хариу, эмчилгээний үр дүнг үргэлж хүлээх шаардлага тулгардаг.
  • Хувь хүний чанар ба харилцаа холбоо – хуучин байснаас өөрчлөгддөг.
  • Гашуудлын мэдрэмж – хавдар оношлогдохоос өмнөх амьдрал, мөн таны төсөөлж байсан амьдрал хавдраас шалтгаалан өөрчлөгдсөнөөс сөрөг мэдрэмжүүд төрнө.
  • Өөрийгөө хуурах мэдрэмж – өөрийгөө эрүүл, миний бие зүгээр гэж итгүүлэхийг хүснэ.
  • Санхүүгийн байдал, ажил болон гэр бүл – эмчилгээ, эдгэрлээс шалтгаалан хуучин байснаасаа дорддог.
  • Эмчилгээний үр нөлөө – эмчилгээнээс шалтгаалан өвчтний биед таагүй өөрчлөлтүүд (үс ихээр унах, турах гэх мэт) гарна.
  • Сэтгэл гутрал ба байнгын санаа зовинол – өвчтөний эрүүл мэнд эмчилгээний дараа сайжирсан ч сэтгэлзүйн сөрөг мэдрэмжүүд байсаар байж болдог.
  • Айдас болон уйтгар гуниг – хавдар гэх онош сонссон өдөр, эмчилгээтэй холбоотой тэмдэглэлт өдрүүд (хагалгаанд орсон, эмчилгээ эхэлсэн) болоход сэтгэлзүйд таагүй байдал дахин үүсч болно.

Сөрөг стрессийг хэрхэн илрүүлэх вэ?

Сөрөг стресс нь өвчтөнд эмчилгээний явцад, хавдарын дараа эсвэл эмчилгээ дуусаад олон жил болсны дараа хэзээ ч илэрч болдог. Эмнэлгийн үзлэгт очих бүртээ өвчтөн өөрийнхөө стрессийн түвшинг үнэлж байх шаардлагатай байдаг. Учир нь тэд өөрсдийнхөө сэтгэлзүйн асуудлын тухай гэр бүлийнхэнтэйгээ хуваалцахыг хүсэхгүй ч байж болох юм. Ар гэрийнхэн нь тэдэнд сэтгэлзүйн ганцаарчилсан тусламж хэрэгтэй эсэхийг нягтлах хэрэгтэй. Хэрэв өвчтөн мэргэжлийн тусламж шаардлагагүй эсвэл надад асуудал байхгүй гэх зэргээр татгалзвал гэр бүлийнхэн нь түүнтэй сөрөг стрессийнх нь талаар ярилцах шаардлагатай.

2012 оны 8 сард Америкийн хавдрын мэс засалчдын зөвлөл нь эмнэлгийн хавдрын хөтөлбөрт зориулан тодорхой стандарт тогтоож өгсөн. Энэ өвчтөн төвтэй хөтөлбөрт бүх хавдартай өвчтөнүүдийн сөрөг стрессийн шинж тэмдгийг шалгах тухай оруулсан.

АНУ-ын Хавдрын үндэсний цогц сүлжээ байгууллага нь дээрх хөтөлбөрт “Сөрөг стрессийн хэмжүүр” – ийг багтаасан ба энэ нь анхдагч илрүүлэлтийн сайн танигдсан арга болжээ. Энэ нь өвдөлтийг илрүүлдэг үнэлгээний аргатай ихээхэн төстэй. Хэрэв өвдөлтгүй бол (0 оноо), маш их өвдөлтэй бол (10 оноо) гэх байдлаар өвчтөн өөрийн өвдөлтийн зэрэгтээ үнэлгээ өгдөг билээ. Яг үүнтэй адилаар өвчтөн хавдраас шалтгаалсан ямар ч сөрөг стрессийг энэ аргаар өөрөө үнэлэх боломжтой. Хэрэв уг үнэлгээгээр өвчтөн өөртөө өндөр оноо (6- аас дээш) өгч байгаа бол та сөрөг стрессийг бууруулахад чиглэгдсэн мэргэжлийн сэтгэлзүйн тусламж зайлшгүй авах шаардлагатай юм.

Сөрөг стрессийн хэмжүүр

  1. Зааварчилгаа: Та өнгөрсөн долоо хоногийн хугацаанд (өнөөдрийг оруулаад) хэр зэрэг сөрөг стресстэй байснаа 0-10 хүртэлх тоогоор үнэлгээ өгч дугуйлна уу.

Хавдрын үндэсний цогц сүлжээ байгууллага нь “Тулгамдсан асуудлын жагсаалт” үнэлгээг “Сөрөг стрессийн хэмжүүр” -тэй хамтад нь хэрэглэхийг зөвлөсөн. Өвчтөн 5 өөр төрлийн тулгамдсан асуудлын жагсаалтаас өөртөө тулгарч байгаад ТИЙМ гэж хариулах ба хэрэв өвчтөн олон удаа ТИЙМ гэж хариулвал сэтгэлзүйн тусламж үйчилгээ авах шаардлагатай байгааг илтгэнэ.

Тулгамдсан асуудлын жагсаалт
Өнгөрсөн долоо хоногийн хугацаанд (өнөөдрийг оруулаад) танд дараах тулгамдсан асуудлууд тулгарч байсан эсэхийг тэмдэглэнэ үү. Асуулт болгонд ТИЙМ, ҮГҮЙ гэсэн хариулт өгөөрэй.
Тийм Үгүй Өдөр тутмын асуудал Тийм Үгүй Бие махбодийн асуудал
Хүүхдээ асрах Гадаад төрх
Гэрийн ажил Усанд орох, хувцаслах
Даатгал, санхүүгийн асуудал Амьсгалах
Нийтийн тээвэр Шээхэд өөрчлөлт гарах
Ажил, сургуультай холбоотой Өтгөн хатах
Эмчилгээний шийдвэртэй холбоотой Гүйлгэх, суулгах
  Гэр бүлийн асуудлууд Хооллоход асуудалтай болох
Үр хүүхдүүд Ядарч сульдах
Эхнэр, нөхөр, хамтран амьдрагч Хавагнах
Хүүхэдтэй болох боломж Халуурах
Гэр бүлийн гишүүдийн эрүүл мэндийн асуудал Гар хөл бадайрах
Сэтгэл хөдлөлийн асуудал Хоол боловсруулахад асуудал үүсэх
Сэтгэл гутрал Ой санамж, анхаарал төвлөрөлт
Айдас Ам гэмтэх
Уур уцаартай болох Дотор муухай оргих
Уйтгар гуниг Хамар хуурайших, битүүрэх
Санаа зовинол Өвдөлт
Өдөр тутмын үйл ажиллагааг хийх сонирхолгүй болох Бэлгийн үйл ажиллагаа хямрах
Оршихуй, шашин шүтлэгтэй холбоотой асуудлууд Арьс хуурайших, загатнах
Нойрны асуудал
Мансууруулах бодис, сэтгэц нөлөөт эмийн хамаарал
Бусад асуудал (бичих) ……………………………………………………………………………………………………

Стрессийн түвшинг тодорхойлох сорил

Заавар: Та дараах асуултуудад хариулахдаа сүүлийн 1 сарын хугацааны байдлаа бодож, одоогийн сэтгэл санаандаа тохирсон хариултыг дугуйлна уу?

 

 

 

№

  

 

Асуултууд

 Хэзээ ч үгүй Хааяа Заримдаа Ихэнвчлэн Үргэлж
1 Туйлын эцэж ядарсан байдал ажиглагддаг. 0 1 2 3 4
2 Цэвэрч байдлыг машид эрхэмлэдэг. 0 1 2 3 4
3 Сэтгэлээ барьж чадахаа больчих вий гэж санаа зовдог. 0 1 2 3 4
4 Улигт бодол сэтгэлийг минь зовоодог. 0 1 2 3 4
5 Уйлж, уйтгарлана. 0 1 2 3 4
6 Хоолны дэглэм барьдаггүй. 0 1 2 3 4
7 Ухаан балартаж, толгой эргэн, сэтгэл санаа тогтворгүй болдог. 0 1 2 3 4
8 Миний ажил амьдрал бүтэлгүй байдаг. 0 1 2 3 4
9 Уурлан бачимдаж цухалдана. 0 1 2 3 4
10 Ноомой, үлбэгэр байдалтай байдаг. 0 1 2 3 4
11 Амьдрал утгагүй санагддаг. 0 1 2 3 4
12 Аливаад гутранги үзлээр ханддаг. 0 1 2 3 4
13 Эцэж ядарсан байдал мэдрэгддэг. 0 1 2 3 4
14 Би байнгын дарамтанд байгаа юм шиг санагддаг. 0 1 2 3 4
15 Амьсгал давчдаж бүгчимддэг. 0 1 2 3 4
16 Муу юм тохиолдох вий гэж сэтгэл түгшдэг. 0 1 2 3 4
17 Сэтгэлийн түгшүүр байдаг. 0 1 2 3 4
18 Хүзүү, мөр цээжээр хөшиж хөөрдөг. 0 1 2 3 4
19 Толгой өвддөг. 0 1 2 3 4
20 Байнга ямар нэг юм өвдөж шаналгаж зовоодог. 0 1 2 3 4
21 Анхаарлаа төвлөрүүлэхэд хэцүү байдаг. 0 1 2 3 4
22 Найз нөхөд, хамт олноосоо хөндийрч ганцаар баймаар санагддаг. 0 1 2 3 4
23 Бэлгийн харьцаанд орох дур сонирхол төрдөггүй. 0 1 2 3 4
24 Зүрх хүчтэй дэлсэж, цохилдог. 0 1 2 3 4
25 Гэнэт айдас төрдөг. 0 1 2 3 4
26 Нойр хулждаг. 0 1 2 3 4
27 Өөрийн хүч чадалд эргэлздэг. 0 1 2 3 4
28 Архи тамхи хэтрүүлэн хэрэглэдэг. 0 1 2 3 4
29 Ходоод зангирч өвддөг, хоолны шингэц муу, өтгөн хатдаг. 0 1 2 3 4
30 Мансууруулах бодис хэрэглэдэг. 0 1 2 3 4

 

Та юунаас болоод дээрх байдал хүрсэн гэж бодож байна вэ?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

30-60 оноо хөнгөн зэргийн стресс

60-90 оноо дунд зэргийн стресс

90-120 оноо хүнд зэргийн стресс

Эмнэлгийн орчин дахь түгшилт ба сэтгэл гутралын үнэлгээ

Таны сүүлийн 7 хоногийн мэдрэмжийг тодорхойлж байгаа хэсгийн өмнөх  тоог дугуйлна уу. Та удаан бодолгүй хариулахыг хичээгээрэй.

Миний сэтгэл санаа тогтворгүй байна. Би ямар нэг зүйл хийхдээ удаашрах болсон.
3 Бүх л хугацаанд 3 Тиймээ, ихэнхдээ
2 Ихэнх хугацаанд 2 Байнга тийм байна
1 Заримдаа л 1 Заримдаа л тийм байна
0 Бараг үгүй 0 Огт тийм биш байна.
Өмнө нь надад таалагддаг байсан зүйлс одоо ч таалагдаж байна. Надад таагүй сонин мэдрэмж төрдөг.
0 Яг тийм, таалагдсан хэвээр байна 0 Огт үгүй
1 Тийм л гэж бодож байна. 1 Заримдаа
2 Бага зэрэг л 2 Нилээд
3 Ер нь больсон 3 Байнга
Надад ямар нэг зүйл тохиолдох гээд байгаа мэт таагүй мэдрэмж төрөөд байна. Би өөрийн гадаад үзэмжиндээ анхаарахаа больсон.
3 Яг тийм, би их айж байна. 3 Яг тийм
2 Тиймээ, гэхдээ тийм ч айдастай биш 2 Анхаарал тавьбал зохих хэмжээнд анхаардаггүй.
1 Бага зэрэг л, гэхдээ би үүнд зовохгүй байна 1 Магадгүй би гадаад байдалдаа бага анхаарал болсон.
0 Тийм биш байна 0 Би гадаад байдалдаа урьдын адил сайн анхаарч байгаа.
Би инээж, аливаа зүйлээс хөгжилтэй байдлыг олж харж чаддаг. Би тогтож, сууж чаддаггүй.
0 Тиймээ, яг урьдын адил 3 Яг тийм байна.
1 Өмнөх шигээ бишээ 2 Ерөнхийдөө тийм
2 Үнэхээр багассан 1 Яг ч тийм бишээ.
3 Огт чадахгүй байна 0 Огт тийм биш.
Санаа зовоосон бодлууд төрдөг. Би аливаа зүйлээс таашаал авдаг.
3 Байнга л 0 Урьдын адил л таашаадаг.
2 Ихэнх үед 1 Өмнө байснаасаа арай бага
1 Заримдаа л 2 Өмнөхөөсөө хамаагүй бага
0 Хааяа 3 Огт баясч хөөрөхөө больсон.
Би баяр хөөртэй байна. Би гэнэтийн цочролд орж байгаа юм шиг санагддаг.
0 Үгүй 3 Байнга
1 Үргэлж биш 2 Ихэвчлэн
2 Заримдаа л 1 Хааяа
3 Ихэнхдээ 0 Огт үгүй
Би тайван суугаад тайвширч чаддаг. Би ном унших, зурагтаар сайхан зүйл гарахад таашаадаг.
0 Тийм 0 Үргэлж
1 Ихэвчлэн 1 Заримдаа
2 Хааяа л 2 Хааяа
3 Огт чадахгүй 3 Хаа нэг

Та бүх асуултанд хариулсан эсэхийг дахин шалгана уу.

Тооцоолох нь:

Нийт оноо:  Гутрал /Г/_________      Түгшилт /Т/ _________

0-7 = Хэвийн

8-10 = Завсрын тохиолдол

11-21 = Хэвийн бус  (Та сэтгэлзүйчид хандаж зөвлөгөө авах хэрэгтэй)

Өвчтөний стрессийг цаг алдалгүй эрт илрүүлж, үнэлэх нь сөрөг стрессийн менежментэд хөтөлдөг. Эрт илрүүлэлт болон стрессийн эмчилгээ нь өвчтөнд дараах ач холбогдолтой болохыг судалгаагаар баталсан.

Эм уух дэглэмийг сайн баримталдаг.
Эмнэлэгт үзүүлэх, эмнэлэг рүү утасдах давтамж бага байдаг.
Сэтгэл гутрал, сэтгэл түгшилт үүсэх эрсдлийг бууруулдаг.
Эрүүл мэндийн тусламж үзүүлэгч багтай сайн харилцаа холбоотой байна.