АРХИ, СОГТУУРУУЛАХ УНДААНЫ СӨРӨГ НӨЛӨӨ

 

Архи гэж юу вэ? – Архи согтууруулах ундааны байгалийн гарал үүсэл, найрлагын үндсэн суурь нь этилийн спирт /C2H5OH/ гэдэг химийн бодис бөгөөд энэ нь ус ба органик уусгагчтай ямар ч харьцаагаар амархан холилддог, өнгөгүй, тунгалаг, дэгдэмхий, шатамхай, өвөрмөц хурц үнэртэй, гашуун нясуун амттай бодис юм.

  • Олон хоног үргэлжилсэн их хэмжээний архидалт нь уураг тархины урд хэсэгт байрлах сэтгэн бодох, хөдөлгөөний тэнцвэр, шийдвэр гаргах болон амьдралаа зохицуулан удирдах төвийг гэмтээдэг. Үүний илрэл нь хэл яриа тультраатах, ойлгоц өнгөц болох, хөдөлгөөний тэнцвэр муудан, зогсох явахад гуйван дайвалзах байдалтай болно.
  • Ой санамжийн төв гэмтсэнээр богино хугацааны ой санамж алдах, согтуудаа хийсэн, ярьсан зүйлээ санахгүй байх зэрэг шинж илэрнэ.
  • Архи уусны дараа орчиндоо зохицон биеэ авч явах чадвар муудан, зан төлөв өөрчлөгдөж уурлах, уцаарлах, үг яриа олшрох, анхаарал муудах, олон нийтийн газар болон хаа буй газраа хэрхэн зохистой байх хяналтаа алдах зэрэг олон сөрөг үйлдлүүдийг үйлддэг.
  • Монгол хүний хувьд алкоголь дегидрогенеза /АЛДГ/ ферментийн идэвх сул байдгаас архины хор үүсэх процесс хурдан байдаг бөгөөд үүний улмаас арьс улайх, огиудас хүрэх, толгой эргэх, өвдөх, зүрх түргэн цохилох зэрэг таагүй шинж тэмдгүүд илүү тод илэрнэ.
  • Шилжилтийн нас бол өсвөр насны хүүхэд нас биед хүрэх шилжилт төдийгүй уураг тархины өөрчлөлт явагддаг үе юм. Энэ насны хүүхэд архи хэрэглэснээр тухайн хүүхдийн өсөлт, хөгжилд сөргөөр нөлөөлнө. Залуу насны хүмүүс архи согтууруулах ундаа хэрэглэснээр амархан хордлогонд ордог ба тэдний нийгэмд эзлэх байр суурь, биеийн эрүүл мэнд, бэлгийн эрүүл мэнд болон сэтгэлзүйд нь сөрөг нөлөөтэй. Түүгээр зогсохгүй насанд хүрэгчидтай харьцуулахад залуучууд илүү богино хугацаанд архины хамааралд ордог учраас цаашдын амьдралд нь архины асуудлууд үүсэх эх үндэс болдог.
  • Хэтрүүлэн хэрэглээ улам бүр өссөөр байгаа бөгөөд залуучуудын дундах архины хэрэглээтэй холбоотой сөрөг үр дагавар, гэмтэл бэртэл авах, тохиолдлын бэлгийн хавьталд орох эрсдэл нэмэгдэж, амиа хорлолт, гэр бүр салалт ихсэж, сурч боловсрох, ажил хөдөлмөр хийх байдал буурч байна.

Тоо баримтууд:

  • Номхон далайн баруун бүсийн залуучуудын 15-30% нь архи хэрэглэдэг. Хүйсийн хувьд авч үзвэл ерөнхийдөө эрэгтэй, эмэгтэй ойролцоо, хот хөдөөгөөр нь харьцуулахад улс орон бүрт харилцан адилгүй байгаа ч архины хэрэглээ хот суурин газар давамгай байна.
  • Жил бүр дэлхий даяар архины хэрэглээнээс болж 3.3 сая хүн нас барж байна.
  • Архи нь дэлхий дахины үхэлд хүргэж буй тэргүүлэх эрсдэлт хүчин зүйлсийн 5-д орж байна.
  • Номхон далайн баруун эргийн бүсэд минут тутамд нэг хүн архинаас болж нас барж байна.
  • 2013 оны СЭМҮТ – ийн Зонхилон тохиолдох сэтгэцийн эмгэгийн тархалтын судалгаагаар “Архинд донтох эмгэг” – ийн тархалт насанд хүрэгчдийн дунд 40 дахин ихэссэн гэдэг цочирдмоор үр дүн гарчээ.
  • 2013 онд хийгдсэн “Дэлхий дахины сургуульд суурилсан эрүүл мэнд” судалгаагаар 12-18 насны 4 хүүхэд тутмын 1 нь архи ууж үзсэн, 10 хүүхэд тутмын 1 нь согтотлоо ууж үзсэн гэж хариулжээ. Ихэнх нь 11 насандаа архийг анх хэрэглэж үзсэн гэсэн байна.
  • Судлаачид архи хүний удмын санд дөрвөн төрлөөр нөлөөлдгийг баталжээ. Эцэг, эхийн бэлгийн эсийг гэмтээх, жирэмсэн эх согтууруулах төрлийн ундаа хэрэглэвэл ургийн хөгжлийн явц гаждаг байна. Ялангуяа үр тогтсоноос хойш 57 хоногийн хооронд үр хөврөлийн эрхтэн хөгждөг бөгөөд энэ хугацаанд согтууруулах төрлийн ундаа хэрэглэвэл төрөлхийн согогтой хүүхэд төрдөг.
  • Хөхүүл эмэгтэй архи хэрэглэвэл хөхний сүүгээр дамжин, хүүхдийн сэтгэц, оюун ухаанд нөлөөлдөг байна.
  • Архичин гэр бүлд төрж өссөн хүүхэд сэтгэхүй болон хүмүүжлийн доголдолтой болох ба согтууруулах ундаа уух бүр уусан архины 60- 70 хувь нь урагт нөлөөлж, эрүүл бус хүүхэд төрөх үндэс болдог аж. Энэ нь үр удамд үзүүлж буй архины хамгийн том сүйрэл юм.

Шалтгаан эмгэг жам:

  • Архи хэтрүүлэн хэрэглэх
  • Хэрэглэгчийн архи даах хувийн чадвар
  • Нийгмийн хүчин зүйл
  • Хэрэглэгчийн биологийн хүчин зүйл
  • Сэтгэл зүйн хувийн онцлог шинж чанар
  • Орчин ахуйн сөрөг нөлөө

Хор уршиг:

  • Тархины хэвийн хөгжилд сөргөөр нөлөөлж ой тогтоолт болон суралцах чадварыг алдагдуулна. Сургуультай холбоотой асуудлууд, тухайлбал хангалтгүй үнэлгээ авах
  • Сэтгэл гутрал, айдас түгшүүр, нойргүйдэл зэрэг сэтгэцийн эмгэгт өртөх
  • Мансууруулах бодис, тамхины донтох хавсарсан эмгэгтэй болох
  • Дархлаа дарангуйлагдаж хоол тэжээлийн дутагдал, халдварт өвчинд өртөмхий болно.
  • Хавдар, халдварт бус өвчнүүд болох амны хөндий, залгиур, төвөнх, улаан хоолой, ходоод, элэг, нойр булчирхай, бүдүүн шулуун гэдэсний үрэвсэл, цаашлаад хавдар үүснэ.
  • Зүрх өөхөлж зүрхний хэм алдагдах, цохилт олширох, артерийн даралт ихсэх, хурц хордлогын мулмаас зүрх судасны үйл ажиллагаа дарангуйлагдаж үхэлд хүргэж болно.
  • Архины нөлөөгөөр бөөрний эд эсүүд гэмтэж, хэвийн үйл ажиллагаа доголдоно.
  • Давсагны үрэвсэл нь түрүү булчирхайд нөлөөлсөнөөр түрүү булчирхай хэмжээгээр томорч, шээс хаагдах хүртэл аюултай хүндрэл өгдөг.
  • Жирэмсэн эмэгтэйд архины үйлчлэх нөлөө, сөрөг үр дагавар – Ихсийн цусан хангамж багасч улмаар ургийн зүрхний цохилт олширно. Тэжээлийн дутагдлаас болж ургийн өсөлт удааширна. Ураг зулбах, дутуу төрөх эрсдэлийг дагуулна.

Та дараах сорилын тусламжтай архины хэрэглээний түвшинг тогтоогоорой.

AUDIT тест

Одоо таныг ямар хэмжээгээр, ямар согтууруулах ундааг хэрэглэдэг тухай тодруулах гэж байна.

Нэг стандарт уултын хэмжээг дараах байдлаар тогтоодог:

  • Нэг лааз/шил шар айраг – 330 мл (5%)
  • 500 мл айраг (5%)
  • Нэг хундага архи – 50 мл (38%-40%)
  • 100 мл нэрмэл архи (15%)
  • Нэг стакан дарс – 100 мл (12.5%) тус бүрийг нэг стандарт уулт гэж тооцно.
Д/д Асуулт Хариулт
1 Та амьдралдаа 1 эсвэл түүнээс дээш стандарт уултын хэмжээгээр согтууруулах ундааг хэрэглэж байсан удаа бий юу? Тийм 1
Үгүй 2
2 Та согтууруулах ундаа хэрэглэдэг үү? Огт хэрэглэдэггүй 0
Сард 1 удаа, түүнээс бага 1
Сард 2-4 удаа 2
Долоо хоногт 2-3 удаа 3
Долоо хоногт 4 түүнээс дээш 4
3 Та согтууруулах ундааг ердийн өдөрт хэдэн стандарт уултын хэмжээгээр хэрэглэдэг вэ? Огт хэрэглэдэггүй 0
1-2 бол 1
3-4 бол 2
5-6 бол 3
7-9 бол 4
10 түүнээс дээш бол 5
4 Нэг удаагийн уултаар 6 болон түүнээс дээш стандарт уултын хэмжээгээр согтууруулах ундаа хэрэглэж байсан уу? Үгүй 1
Сар болгон биш 2
Сардаа 3
Долоо хоногт 4
Өдөр болгон 5
5 Сүүлийн нэг жилийн хугацаанд та согтууруулах ундааг ууж эхэлсэн тохиолдолд зогсоож чадахгүй байсан удаа бий юу? Үгүй 1
Сар болгон биш 2
Сардаа 3
Долоо хоногт 4
Өдөр болгон 5
6 Сүүлийн нэг жилийн хугацаанд та согтууруулах ундааг хэрэглэснээс болж өөрийн өдөр тутмын үйл ажиллагааг явуулах чадваргүй болсон тохиолдол бий юу? Үгүй 1
Сар болгон биш 2
Сардаа 3
Долоо хоногт 4
Өдөр болгон 5
7 Сүүлийн нэг жилийн дотор их хэмжээгээр уусны маргааш өглөө нь согтууруулах ундаагаар шар тайлж байсан уу? Үгүй 1
Сар болгон биш 2
Сардаа 3
Долоо хоногт 4
Өдөр болгон 5
8 Сүүлийн нэг жилийн дотор та согтууруулах ундаа хэрэглэсэндээ гэмшиж байсан уу? Үгүй 1
Сар болгон биш 2
Сардаа 3
Долоо хоногт 4
Өдөр болгон 5
9 Сүүлийн нэг жилийн дотор согтууруулах ундааг хэрэглэснээс болж та урьд өдөр болсон зүйлийг санахгүй байсан тохиолдол бий юу? Үгүй 1
Сар болгон биш 2
Сардаа 3
Долоо хоногт 4
Өдөр болгон 5
10 Согтууруулах ундааны хэрэглээнээс та өөртөө болон бусдад хохирол учруулж байсан уу? Үгүй 1
Тийм, гэхдээ сүүлийн нэг жилийн дотор биш 2
Тийм, сүүлийн нэг жилийн дотор 3
11 Таны согтууруулах ундааны хэрэглээний талаар санаа зовж энэ хэрэглээг зогсоох шаардлагатай гэж найзууд, гэр бүл, хамаатнууд хэлж байсан удаа бий юу? Үгүй 1
Тийм, гэхдээ сүүлийн нэг жилийн дотор биш 2
Тийм, сүүлийн нэг жилийн дотор 3
  • 0-7 оноо согтууруулах ундаа огт хэрэглэдэггүй буюу эрсдэл багатай архины хэрэглээний түвшин
  • 8-15 оноо архи хэтрүүлэн хэрэглэгч буюу аюултай хэрэглээний түвшин
  • 16-19 оноо архи хэтрүүлэн хэрэглэгч буюу хортой үр дагавар өгөхүйц хэрэглээний түвшин
  • 20-40 оноо архины хамааралд орсон

Хэрэв та 8 –аас дээш оноо авбал мэргэжлийн эмчид хандан зөвлөгөө авна уу!

Таны гэр бүлд аз жаргал, эрүүл энхийг хүсье!