Тархины цахилгаан бичлэгийн үзүүлэлтээс шалтгаалан нойрыг:

1. Удаан нойр (non rapid eye movement sleep) – 1 удаагийн мөчлөг нь 60-90 минут үргэлжилж, шөнийн турш 4-5 удаа давтагдана. Удаан нойр 4 үе шаттай ба хэрэв нойрны энэ үед унтаж байгаа хүнийг сэрээвэл зүүдээ огт санадагггүй. Насанд хүрсэн хүмүүст удаан нойр 75 хувь, хүүхдэд 30 хувь, нялх хүүхдэд 50 хувийг тус тус эзэлдэг байна. Физиологийн үйл ажиллагааны идэвх мэдэгдэхүйц хэмжээгээр буурч, сэрүүн байдлаас илүү тайван байдал ажиглагдана. Цусны даралт буурч, судасны цохилт 5-10 цохилтоор багасч, булчингийн чангарал мэдэгдэхүйц буурсан байдаг.
2. Түргэн нойр (rapid eye movement sleep) – 1 удаагийн мөчлөг 10-30 минут үргэлжилж, шөнийн турш 4-5 удаа давтагдана. Түргэн нойрны үед тархины үйл ажиллагаа өндөр идэвхжилтэй байх ба физиологийн үйл ажиллагаа сэрүүн байдлынхтай ойролцоо түвшинд байдаг. Энэ нойрны үед нүдний хөдөлгөөн ажиглагдаж, булчин чангарал багасч, амьсгал, судасны цохилт жигд бус, түргэн байдаг. Хэрэв сэрээвэл 60-90 хувь нь зүүдээ санадаг байна.

Бага нойртой хүмүүс гол төлөв бүтээлч, амьдралдаа сэтгэл хангалуун, нийгэм хамт олонтойгоо дасан зохицох чадвар сайтай байдаг бол их нойртой хүмүүс сэтгэлээр амархан унадаг, сэтгэл түгшилтэнд амархан өртдөг, түгжигдмэл харилцаатай, нийгэм хамт олонтойгоо дасан зохицох чадвар султай байдаг гэж зарим судлаачид үздэг.

Нойргүйдэл нь хүн амын дунд түгээмэл тохиолддог сэтгэцийн тулгамдсан асуудлын нэг юм. Олон улсад хийгдсэн судалгаанаас харахад насанд хүрэгчдийн 30- 45 хувь нь нойргүйдэлтэй гэжээ. 2013 онд Монгол улсад хийгдсэн тархалтын судалгааны үр дүнгээс харахад нойргүйдэл нь 17.1 хувийн тархалттай байсан.

•Сэтгэл зүйн шалтгаан – сэтгэл гутрал, сэтгэл түгшилт, стресс, сэтгэцийн эмгэгүүд
• Бие махбодийн шалтгаан – архаг өвдөлт, гэмтэл, зүрх судасны эмгэг, диабет
• Эмийн бодис – сэтгэц сэргээгч эм, сэргээш, дааврын эм
• Амьдралын буруу хэв маяг – кафейны замбараагүй хэрэглээ, архи, мансууруулах бодисын хэрэглээ, тогтмол бус цагт унтах, унтахаас өмнө их идэх
• Хүрээлэн буй орчны тааламжгүй нөлөө – чимээ шуугиан, хэт гэрэлтэй орчин, халуун эсвэл хүйтэн байх

• Нойргүйдлээс шалтгаалан өдөр нойрмоглоно, амархан ядарч, цочромтой, амархан уурлаж бухимдан, ажлын бүтээмж буурна. Анхаарал төвлөрөлт муудсанаас гэмтэл, осолд өртөх эрсдэлтэй болдог.
• Нойр хулжина, өнгөц нойрсоно, шөнө олон дахин сэрнэ, нойр ханаагүй мэт мэдрэмж төрнө, өглөө эрт сэрнэ.
• Нойр хэт хүрэх, сэрсний дараа нойр бүрэн сэргэж чадахгүй, шөнө хангалттай унтсан боловч үе үе тэсвэрлэшгүй их нойр хүрнэ.
• Унтах болон сэрүүн байдлын хэм алдагдах өдрийн цагаар нойр хүрнэ, шөнө нойр хүрэхгүй.
• Зүүдэн явалт: Унтаж байснаа босож явна, шөнө босож явснаа мэдэхгүй, заримдаа босож явах үедээ ямар нэгэн үйлдэл хийнэ.
• Хар дарж зүүдлэх
• Зүүдэн дундаа ярих
• Нойрон дундаа шүдээ хавирах

• Хэрвээ та шөнө унтаж чадахгүй байгаа бол уянгалаг аялгуутай дуунуудыг унтахаас өмнө сонсох хэрэгтэй. Далайн давалгаа, шувуудын жиргээ, модны шаржигнах чимээг сонсох нь унтахад тусална.
• Унтахаасаа өмнө чихэртэй зүйл идэхгүй байх хэрэгтэй. Энэ нь цусандах сахарын хэмжээг ихэсгэснээр таны нойр хулжаадаг.
• Та аль болох унтах орчноо харанхуй болгох хэрэгтэй. Өрөөнд байгаа бага ч гэсэн гэрэл нь биологийн хэмнэлийг алдагдуулж нойр хүрдэггүй.
• Унтахаасаа өмнө телевиз үзэх, ном уншихаас зайлсхийгээрэй.
• Нойргүйдсэн үед маш олон бодлууд ар араасаа хөврөн урсдаг. Аль болох цааш нь ургуулан бодохгүй байхыг хичээж, бодлоо таслаж удирдаж сураарай. “Би унтаж байна, би амарч байна” гэж өөрийгөө ятгаад нэг үзээрэй.
• Шөнө унтахдаа оймс өмсөх. Мэргэжилтнүүдийн үзэж байгаагаар хүний хөл хамгийн бага цусны эргэлттэй газруудын тоонд ордог. Хөл хэдий чинээ хүйтэн даарсан байна төдий чинээ нойр хүрэхгүй гэдгийг санаарай.
• Чухал дуудлага хүлээгээгүй бол унтахдаа утсаа унтрааж эсвэл утасныхаа дууг хааж хэвшээрэй.
• Та унтлагынхаа өрөөнд агаар оруулж, сэрүүн байлгаарай. Энэ нь хурдан унтахад туслах ба өглөө сэрэхэд хүртэл бие тань сэргэг байх болно.
• Оройн цагаар кафейн агуулсан хүнс хэрэглэхгүй байх хэрэгтэй. Учир нь кафейн таны нойрыг сэргээнэ.
• Унтахаас өмнө согтууруулах ундаа хэрэглэхээс татгалзаарай.
• Илүүдэл жингээ хасах хэрэгтэй. Жин ихтэй хүмүүс нойрны хямралд илүү өртдөг нь судалгаагаар батлагджээ.
• Хэрвээ та боломжтой бол нүдний хаалт зүүж хэвшээрэй. Ингэж сурвал гэрлийн нөлөөнөөс болж нойр хулжихгүй болно.
• Унтахаасаа өмнө махан хоол идэх, шингэн зүйл ихээр хэрэглэхээс татгалзаарай.
• Нойр хүрэхгүй байгаа үед цаг хэд болж байгааг харахгүй байхыг хичээгээрэй.
• Орондоо орж унтахаа хүлээн бүү хэвт, босоод ямар нэгэн зүйл хийгээд нойр хүрсэн үед буцаад унтахаар хэвтээрэй.
• Оройн цагаар оюуны болон биеийн хүчний ажил хийхээ багасгаад үзээрэй.
• Унтахаас өмнө халуун ванн, шүршүүрт орж, хэн нэгнээр массаж хийлгэвэл булчин суларч, бие тань амарч унтахад илүү хялбар болно.
• Нэг аяга халуун сүү уугаад үзээрэй.
• Та нойрны хямралтай байгаа үедээ өдөр унтахаас зайлсхийгээрэй.
• Өглөө, орой тогтмол цагт унтаж босож сураарай. Мэдээж үд болтол унтсан хүний нойр орой хүрэхэд хэцүү шүүдээ. Их ч унтсан бай, бага ч унтсан бай өөртөө хангалттай унтаж амарсан гэдэг итгэлийг төрүүлэх нь чухал.
• Эцэст нь та унтахаас өмнө 5-10 минутын хугацаанд амьсгалын дасгал хийж хэвшээрэй.
• Хэрэв дээрх зөвлөгөөнүүдийг хэрэгжүүлсэн ч таны нойрны асуудал 3 сараас дээш хугацаанд үргэжилвэл сэтгэцийн эмчид хандах нь зүйтэй.